De alpenwijngaarden van Valtellina!

Regio

De Valtellina-streek is een lange, bochtige alpenvallei in het uiterste noorden van de regio Lombardije en vormt een deel van de grens met Zwitserland. Geografisch en economisch gezien heeft de regio trouwens meer gemeen met Zwitserland. Van 1512 tot 1815 werd het gebied bestuurd door verschillende Zwitserse kantons. In 1859 werd het onderdeel van het Koninkrijk Italië, een deel van de regio Lombardije

Valtellina is ook één van de kleinste en minst bekende wijnproducerende regio's van Italië. Het strekt zich uit aan weerszijden van de kronkelende Adda rivier, omsingeld door de steilste en hoogste bergen van de provincies Sondrio. Deze vallei werd gevormd uit het harde graniet door de erosie van de gletsjers tijdens de laatste ijstijd. Als wijnregio blijft Valtellina nog te vaak onderbelicht, en blijft het een goed bewaard geheim.

Hier maken ze voornamelijk rode wijnen van de Chiavennasca druif, de lokale benaming voor de Nebbiolo. Deze rode wijnen zijn elegant en aromatisch, van nature lichter en met een lager alcoholgehalte dan de beroemde Nebbiolo-telgen uit Piemonte, Barolo en Barbaresco. Zonder te moeten inboeten op vlak van complexiteit, finesse en bewaarpotentieel. Naast de kenmerken van de Nebbiolo-druif (rozen, rode bessen, kamfer en leer/teer), zorgt de streek voor extra aromatische dimensies van alpenkruiden en hartige minerale toetsen.

Terroir

Valtellina vormt het grootste terraswijngebied van Italië. De muretti (muurtjes aangelegd om de terrassen te vormen) zijn karakteristiek genoeg om de regio te nomineren als UNESCO Werelderfgoed. De terrasvormige wijngaarden hebben sterke overeenkomsten met deze uit de Duitse Moezel-streek, de Portugese Douro en Alto-Adige.

Op zeer steile hellingen zijn de zuidelijk geörienteerde wijngaarden ingebed tot op een hoogte van 750m. boven de zeespiegel. Grote dagelijkse temperatuurschommelingen zijn typisch voor wijngaarden op deze hoogte, waardoor de frisse zuren worden verzekerd. Omringd door de Alpen wordt Valtellina goed afgeschermd voor te koude winden uit het noorden en overdreven warme winden uit het zuiden, of zorgen ze voor een kleinere vochtigheidsgraad. Nochtans hebben we hier warme droge zomers met lange dagen zon. Paradoxaal genoeg zijn de zomers van Valtellina vergelijkbaar is met die van het eiland Pantelleria voor de kust van Noord-Afrika. Kappertjes, Indische vijgen (een cactus) en andere typische mediterrane flora tieren weelderig.

De bodems hier bestaan uit een complexe mix van klei, leem, zand en grind. Rijk aan silica, bestanddeel van de aardkorst. Hier maakt men vooral rode wijn op basis van de Chiavanesca-druif, die 90% van de wijngaarden beslaat. Dit is de lokale oude variant van de Nebbiolo druif, met een grotere lossere tros. Chiavennasca wordt vaak als de 'Nebbiolo uit de Alpen' bestempeld. Nochtans zijn er heel wat aanwijzingen die Valtellina als de bron aanduiden. Een gegeven dat deze stelling versterkt is het feit dat Nebbiolo een laat-rijpende druif is, waardoor ze uitermate geschikt is om te aarden in een regio met de gekende hete zomers. In de vallei worden naast de Chiavanesca trouwens nog andere variëteiten geteeld die genetisch aan de Nebbiolo worden gelinkt, waaronder Rossola, Pignola en Brugnola. Het gebruik is echter verwaarloosbaar, en deze worden meestal als aanvulling in blends gebruikt.

De wijnen uit Valtellina

In de Valtellina regio worden vier verschillende appellaties geproduceerd : Sforzato (DOCG), Valtellina Superiore (DOCG), Rosso di Valtellina DOC en Alpi Retiche IGT (Tot 2019 was dit Terrazze Retiche di Sondrio IGT)

Sforzato
De Sforzato (of Sfursat) is de bekendste appellatie, een DOCG gemaakt van ingedroogde druiven. Een droge wijn zoals Amarone. De Sforsato verkreeg trouwens reeds in 2003 de DOCG status (Amarone werd pas in 2009 van DOC opgewaardeerd naar de DOCG-status …). Het proces van het indrogen van druiven wordt veel toegepast in Noord-Italië, een oude traditie die teruggaat tot de klassieke oudheid. Deze wijnen worden hier traditioneel 'vini di paglia' genoemd’ of 'wijnen van stro', een verwijzing naar strooien matten waarop de druiven in de zolders te drogen werden gelegd gedurende enkele maanden. De trend vandaag in Valtellina is de rijpe druiven later te oogsten en ze minder lang te drogen. Hierdoor ervaar je de frisse zuren en de elegante zwarte en rode fruittoetsen die zo typisch zijn voor Valtellina-wijnen.

Historisch was het gebruikelijk om voor de rijping grote houten vaten te gebruiken die gemaakt waren van de lokale kastanje of Slavonische eik. Kastanje geeft meer tannines af. Tegenwoordig worden er echter meer en meer kleinere vaten gebruikt van Franse of Slavonische eik. Het resulteert in elegantere wijnen met minder tannines. De meeste Sforzato wijnen hebben een alcohol gehalte tussen 14% en 16%. Net zoals in Valpolicella, waar het residu van de Amarone-wijnen wordt gerecupereerd voor de produktie van de Ripasso-wijnen, wordt ook het residu van de Sforzato vaak herbruikt voor de Valtellina Superiore.

Valtellina Superiore
De appellatie Valtellina Superiore heeft sinds 1998 de DOCG-classificatie. De wijn moet voor minstens 90% uit chiavennasca bestaan en moet minimaal 24 maanden rijpen, waarvan minimaal 12 maanden in houten vaten van elk formaat. Het alcoholpercentage bedraagt minimaal 12%.

De Valtellina Superiore DOCG zone is onderverdeeld in 5 verschillende subzones. Van west naar oost zijn dat Maroggia, Sassella, Grumello, Inferno en Valgella. Indien de druiven enkel van één specifieke sub-zone komen, mag deze zo ook op het label worden gebruikt.

Maroggia is het kleinste subdistrict en hier kenmerken de wijnen zich via een intense robijnrode kleur met aroma's van kersen, frambozen en bramen, aangevuld met de typische Nebbiolo-aroma's van rozenblaadjes en viooltjes. Maroggia wijnen zijn elegant met zachte, lichte tannines en mooie zuren.

Sassella heeft het meeste faam als sub-zone. Hier liggen de wijngaarden langs een grote, steile uitpuilende helling. Er is een zeer goede drainage in combinatie met een zonnige zuid-oriëntatie. In de kiezel-bodem zitten vaak grote stenen, sassi in het Italiaans, waaraan deze sub-zone zijn naam dankt. Sassella-wijnen kenmerken zich door jammie aroma's van kers en framboos, rozen en rijpe zwarte kersen, aangevuld met specifieke toetsen van pruim en kruiden.

Grumello ligt ten noordoosten van de stad Sondrio en dankt zijn naam aan het kasteel van Grumello, dat al sinds de 13e eeuw boven de vallei uittorent. De wijngaarden liggen hier op een hoogte van 675m., en behoren tot de hoogste in Valtellina. De bodem bevat hier meer klei, wat resulteert in een krachtigere wijn. Ze kenmerken zich dan ook meer door typische Nebbiolo-aroma's zoals potpourri, kruiden, teer, leer en tabak met een interessante mineraliteit.

Inferno, ‘hel' in het Italiaans, heeft zijn naam niet gestolen. Het terrein is hier bijzonder oneffen en zeer moeilijk te bewerken. Kleine terrassen slingeren tussen de dorpen Poggiridenti en Tresivio. De hellingen houden hier meer de warmte vast in vergelijking met andere delen van de vallei. Deze wijnen onderscheiden zich door een donkere granaatkleur en geven aroma’s van gedroogd, rood en zwart fruit met toetsen van kruiden, floraliteit en tabak.

Valgella is de meest oostelijke sub-zone en strekt zich uit tussen de dorpen Chiuro en Teglio. Het is de grootste sub-zone. Het ligt in de Val Fontant Valley, een zijdal van de Valtellina, rond het kleine dorpje Valgella. Hier bevatten de wijnen doorgaans meer tannines, in combinatie met de kenmerkende Nebbiolo-sensaties van gedroogd fruit, aarde en tabak.

Naast de twee DOCG’s bestaat er nog binnen deze regio nog de 'Rosso di Valtellina DOC'-appellatie. Deze wijnen zijn fris, soepel en fruitig. Verplichte rijping is slechts zes maanden op stalen tanks, om zo de fruitigheid en jeugdige expressie van de wijn te benadrukken.

De vierde appellatie Alpi Retiche IGT (Tot 2019 'Terrazze Retiche di Sondrio IGT’) is vrij onbekend bij ons. Het beslaat de provincie Sondrio en werd reeds in 1995 gecreëerd. Kenmerkend zijn de ronde, tannine-rijke rode wijnen, voornamelijk gebaseerd op Chiavennasca (Nebbiolo) en lokale variëteiten zoals Pignola en Rossola. Er worden ook witte wijnen geproduceerd, meestal blends van bekende internationale rassen zoals Chardonnay, Sauvignon Blanc en Riesling, eventueel aangevuld met Italiaanse druivensoorten zoals Manzoni Bianco, of zelfs Nebbiolo gevinifieerd als witte wijn.

Een absolute referentie uit de Valtellina-streek is Rock ’n Roll Winery Dirupi, opgericht in 2004. De oprichters, Pierpaolo Di Franco en Davide Fasolini, zijn twee jeugdvrienden wiens pad elkaar weer kruisten toen ze beiden hun studie oenologie aan de universiteit afrondden. Zonder land en veel financiële middelen huurden ze 15 verschillende terrassen in Valtellina, gewijd aan Chiavennasca (De lokale benaming van Nebbiolo). Wijnhuis Dirupi past duurzame praktijken toe en streeft naar biologische landbouw, maar het vochtige klimaat van Valtellina maakt biologische certificering moeilijk. Maar niet onmogelijk, zoals ze bewijzen. Het domein is gevestigd in een historisch pand in Sondrio. Hun wijngaarden liggen verspreid over de zones Sondrio, Montagna, Poggiridenti, Grumello en Inferno.